Waarom geven kinderen zichzelf een rol?
Ouders zijn niet de enigen die kinderen een rol opleggen. Kinderen geven zichzelf ook een rol. Een jongen zal de rol van Brave Hendrik spelen, omdat hem dat liefde en goedkeuring oplevert. Of juist de rol van ondeugende jongen, omdat het een manier is om aandacht te krijgen, al is het negatieve aandacht. Kinderen zijn slim. Ze weten dat bepaalde rollen voordeel opleveren. De clown in het gezin kan alles gedaan krijgen. Het kind dat de hulpeloze speelt laat iedereen voor zich werken.
Waarom geven kinderen elkaar een rol?
Kinderen kunnen ook elkaar in een rol duwen. ‘Mijn oudste, die klein en dun is, schept altijd op hoe sterk hij is en hij noemt zijn jongere broer een slappeling. En de jongste, die de bouw heeft van een dokwerker, gelooft hem ook nog. Hij denkt dat hij slap is en handelt daarnaar. Als je hem vraagt om iets te tillen of te dragen, is het altijd te zwaar.’
Heeft een rol voordelen?
Een rol brengt uiteraard niet alleen nadelen met zich mee. Stel dat je een van je kinderen voortdurend prijst, omdat het goed kan leren. Het kind zal hierdoor waarschijnlijk gemotiveerd worden om hard te studeren, zodat het op school en uiteindelijk in het leven verder komt. Doordat je het goed kunnen leren van het kind benadrukt, loop je echter het risico dat de andere kinderen in het gezin zich minder waard gaan voelen. En dat kan weer vijandige gevoelens aanwakkeren. ‘Ik kan uit eigen ervaring vertellen dat het ook geen lolletje is om de rol van uitverkorene te krijgen. Er ligt een enorme druk op je. Mijn ouders hebben me altijd geprezen, omdat ze van mij het beste op aan konden en ik altijd aan hun verwachtingen voldeed. Maar ik heb er wel voor moeten betalen. Ook nu nog spelen mijn broer en zus de hulpeloze en zit ik met alle problemen van de familie opgezadeld.’
De dynamiek van rollen
Wanneer kinderen een rol toebedeeld krijgen, ontstaat vrijwel altijd dezelfde dynamiek: de ene rol lijkt bepalend te zijn voor de andere. Wanneer het ene kind bijvoorbeeld het etiket krijgt altijd netjes te zijn, lijkt het soms wel of het andere kind automatisch de sloddervos wordt. En als de rollen eenmaal verdeeld zijn, lijken kinderen bijna dwangmatig hun rol zo goed mogelijk te spelen. Het kind dat er bijvoorbeeld altijd van beschuldigd wordt dat het zo wild is, zal zich vanzelf wild gedragen, omdat hij en zijn omgeving hem zo zien.
Talenten en beperkingen
Vaak vinden ouders dat ze reëel tegen hun kinderen moeten zijn; mensen hebben nou eenmaal natuurlijke gaven en natuurlijke beperkingen. Maar wat kan er gebeuren als ouders zich laten leiden door de talenten en beperkingen van hun kinderen? ‘Ik begon met pianoles toen ik acht was. Mijn jongere zusje zat meestal te kijken wanneer ik oefende en als ik klaar was ging zij achter de piano zitten en probeerde me na te doen. Toen ze ook op les ging bleek ze talentvol; ze speelde al na een paar weken een stuk waar ik meer dan een maand op gezwoegd had toen ik net begon. Ik had er geen zin meer in en ik heb mijn moeder gezegd dat ik geen les meer wilde hebben.’ Hoe zou het geweest zijn als deze moeder had gereageerd met: ‘Ik zou niet weten waarom je met pianospelen zou ophouden. Je hebt er plezier in en je gaat vooruit.’ Of met: ‘Lieverd, ik begrijp dat het moeilijk voor je is, maar haar pianospel heeft niets met jou te maken. Of iemand een stuk snel of langzaam instudeert is niet belangrijk. Belangrijk is het plezier dat je in het spelen hebt. Ik zou niet willen dat je jezelf dat plezier ontzegt.’
Soms hebben kinderen uitzonderlijke talenten en dat talent moet zeker erkend en aangemoedigd worden. Maar niet ten koste van de andere kinderen. Als het ene kind op een bepaald gebied uitzonderlijk goed presteert, betekent dat nog niet dat de andere kinderen op dat gebied niet actief zouden kunnen zijn. Bovendien dienen we er als ouders voor te waken dat kinderen zichzelf niet buiten sluiten. Wees daarom voorzichtig met uitspraken als: ‘Bas is ons muziektalent’, ‘Benthe is de slimste’, ‘Thirza is zo’n creatief talent’, ‘Thijn is echt de sporter in ons gezin’.
Voor meer vaardigheden om kinderen te bevrijden van rollen lees: Van de driftkikker verlost & Stempel
