10 manieren om kinderen te (bege)leiden zonder straf! Hoe dan?

Over alternatieven voor straf vroegen we aan ouders: ‘Waarom geef je straf?’

‘Als je ze niet straft, dan proberen ze straks nog met diefstal weg te komen.’
‘Soms raak ik zo gefrustreerd, dan weet ik niks anders meer te verzinnen.’
‘Ik zet ‘m op de trap, omdat ik anders zelf door het lint ga.’
‘Ik straf mijn zoon, want dat is het enige wat hij begrijpt.’
‘Hoe zal mijn kind leren zijn gedrag te veranderen als ik hem geen straf geef?’

Herinner jij je van vroeger dat je gestraft werd en wat je toen voelde of dacht?

‘Ik haatte mijn moeder en ik dacht: “Ze is zo’n kreng” en dan voelde ik me meteen weer schuldig.’
‘Ik dacht: “Mijn vader heeft gelijk, ik ben een slecht mens; ik verdien straf.”‘
‘Ik fantaseerde dat ik heel ziek werd en dat zij dan spijt zouden krijgen van wat ze me hadden aangedaan.’
‘Ik herinner me dat ik dacht: “Ze zijn zo gemeen, ik krijg ze wel. Ik doe het gewoon weer, maar dan zorg ik ervoor dat ze het niet te weten komen.”’

Hoe meer deze ouders praatten, hoe meer ze zich ervan bewust werden dat straf kan leiden tot haatgevoelens, wraak, tegenspraak, schuld, minderwaardig voelen en zelfmedelijden. Maar toch, ze bleven hun zorgen houden: ‘Maar als ik mijn kinderen niet straf, geef ik ze dan niet veel te veel macht?’ ‘Ik ben bang dat ik dan mijn laatste controlemiddel verlies en ik niks meer te vertellen zal hebben’. ‘Wanneer mag je een kind dat je negeert of minacht wel straffen? Moeten er geen consequenties zijn voor kinderen die zich misdragen?’

Een kind moet de consequenties van zijn slechte gedrag ervaren, maar niet door middel van straf. In een zorgzame relatie is geen plaats voor straf. Straffen werkt niet, omdat het een afleiding is. In plaats dat het kind er spijt van heeft en bedenkt hoe hij het goed kan maken, gaat hij zich bezighouden met fantasieën over hoe hij wraak kan nemen.

Wat is het verschil tussen straffen en natuurlijke consequenties ervaren? Met straffen wordt bedoeld dat de ouder een kind opzettelijk, gedurende een bepaalde tijd, iets ontzegt of kwetst, om het kind een lesje te leren. Consequenties ervaren zijn een natuurlijk resultaat van het gedrag van het kind.
Wat kun je doen als je niet wil straffen?

Time Out = Time With

De Time-Outmethode waarbij een kind even apart wordt gezet zodat hij tot rust komt, is geen goede oplossing. Een kind dat zich niet goed gedraagt, moet niet worden weggestuurd, zelfs niet eventjes. Maar hij moet natuurlijk wel ophouden en terechtgewezen worden: ‘Sebastiaan, niet slaan! Je kunt je zusje vertellen hoe boos je wordt als ze je iedere keer aan je mouw trekt, terwijl jij aan het tekenen bent.’ Door Sebastiaan af te zonderen kan dit gedrag even ophouden, maar je gaat voorbij aan het onderliggende probleem. Wat Sebastiaan níet nodig heeft is een Time-Out. Wat hij wél nodig heeft, is een Time-With: persoonlijke aandacht van een zorgzame ouder. Een ouder die hem helpt om zijn gevoelens te verwerken en een betere manier probeert te vinden om ermee om te gaan. De moeder kan bijvoorbeeld zeggen: ‘Het is niet makkelijk als je een zusje hebt dat steeds aan je zit te trekken om aandacht te krijgen. Vandaag werd je er zo kwaad door dat je haar sloeg. Sebastiaan, ik accepteer niet dat mijn kinderen elkaar slaan. We gaan een lijstje maken met dingen die je wel kunt doen als ze je lastigvalt, terwijl jij aan het tekenen bent.’ Sebastiaan kan zijn lijstje met oplossingen overal ophangen en zelf bepalen wanneer hij er op kijkt. Hij wordt niet meer gezien als een slecht mens die wordt weggestuurd, maar als een verantwoordelijk mens dat op veel manieren met zijn boosheid om kan gaan.

Ouders blijken, zeker als ze tijd krijgen om er over na te denken, erg vindingrijk te zijn in het bedenken van alternatieven voor straf. Tijdens een sessie ‘alternatieven voor straf’ vertelde een moeder over haar zoon die zich regelmatig misdraagt in een supermarkt. Voor deze situatie bedachten de ouders de volgende suggesties:

‘De moeder en het kind zouden thuis kunnen oefenen in een nepwinkel met daarin een aantal nepartikelen. Terwijl ze de scène spelen, kan de moeder met haar kind de gedragsregels in een supermarkt doornemen.’ ‘Ze zouden samen een simpel boekje met tekeningen kunnen maken: Jasper gaat naar de supermarkt. In het boekje kunnen de verantwoordelijkheden van Jasper als volledig lid van het winkelteam worden opgenomen – degene die de winkelwagen duwt, boodschappen erin legt, er weer uithaalt en opruimt. Of Jasper zou – met de hulp van zijn moeder – een boodschappenlijstje kunnen maken, geschreven of getekend, met de boodschappen die hij moet pakken en in het karretje moet leggen.’

Deze suggesties zijn allemaal preventief bedoeld. Voor die keren dat we geen vooruitziende blik of geen energie hebben, volgt onderstaand het stappenplan alternatieven voor straf:

Stappenplan How2talk2kids Alternatieven voor Straf

1. Uit je sterke afkeuring (zonder het karakter van het kind aan te vallen).
‘Dit vind ik niet leuk! Het stoort andere mensen als kinderen door de gangpaden rennen!’

2. Noem je verwachtingen.
‘Ik verwacht dat je rustig loopt en bij de kar blijft.’

3. Vertel het kind hoe hij zich kan/moet verbeteren.
‘Rennen doen we buiten, in de supermarkt lopen we. Wil jij 3 grote citroenen voor ons uitzoeken?’

4. Geef een keuze.
‘Jasper, stop met rennen. Jij mag kiezen, óf gewoon lopen óf in de kar zitten. Jij kiest.’

Als het kind doorgaat…

5. Ga over tot actie.
(Zet Jasper rustig in de kar.) ‘Je hebt gekozen om in de kar te gaan zitten!’

6. Laat het kind de consequenties van zijn gedrag ervaren.
Stel dat hij zich blijft misdragen en dat zijn moeder gedwongen is de winkel te verlaten. De volgende dag, zonder preken of te moraliseren, kan ze hem de consequenties laten ervaren van zijn gedrag.

‘Mam, waar ga je heen?’
‘Boodschappen doen.’
‘Ik wil mee.’
‘Vandaag blijf je bij papa.’
‘Waarom?’
‘Waarom denk je?’
‘Omdat ik door de winkel rende?’
‘Goed geraden.’
‘Ik zal het niet meer doen, echt niet, mag ik mee, please, please, please?’
‘Er komen nog genoeg momenten dat je mee kunt. Vandaag ga ik alleen.’